Analiza porównawcza

Informacja wstępna - metodologia

Celem przeprowadzenia analizy porównawczej pozycji rozwojowej Gminy jest określenie poziomu i stopnia jej rozwoju na tle innych, stanowiących obiektywną grupę porównawczą jednostek samorządu terytorialnego, z wykorzystaniem narzędzi badawczych agregujących dane dotyczące poszczególnych obszarów badań. Istotą analizy jest prezentacja danych liczbowych oraz ukazanie ich zmiany w określonym czasie. Przyjęta w tym zakresie metodologia badań porównawczych wywodzi się z klasyfikacji gmin do poszczególnych grup porównawczych przeprowadzonej przez Polską Akademię Nauk pod kierunkiem prof. P. Śleszyńskiego, a wykorzystane narzędzia analityczne opracowane zostały przez Związek Miast Polskich w ramach Systemu Analiz Samorządowych, agregując ok. 780 różnorodnych wskaźników pochodzących z danych Głównego Urzędu Statystycznego, Ministerstwa Finansów, ZUS i KRUS. Mają więc charakter obiektywnych i bezwzględnych danych liczbowych, w szczególności w zakresie informacji finansowych oraz dotyczących rynku pracy czy poziomu dochodów poszczególnych grup mieszkańców. Zastosowane w narzędziach analitycznych metody statystyczne są rekomendowane przez OECD.

Zgodnie z przedstawioną powyżej metodologią Pakość została zaliczona do kategorii gmin miejsko-wiejskich stanowiących strefy zewnętrzne obszarów funkcjonalnych miast subregionalnych. Ogółem w całej Polsce zaliczono do tej grupy 58 jednostek. Z uwagi na wielkość tej grupy i możliwość efektywnej prezentacji wyników, wskazane w dalszej części rozdziału informacje obrazują pozycję Gminy wyłącznie na tle wybranych samorządów, którymi są: Gąbin (powiat płocki, województwo mazowieckie), Głuszyca (powiat wałbrzyski, województwo dolnośląskie), Janikowo (powiat inowrocławski), Jaworzyna Śląska (powiat świdnicki, województwo dolnośląskie), Jedlicze (powiat krośnieński, województwo podkarpackie), Kaczory (powiat pilski, województwo wielkopolskie), Rydzyna (powiat leszczyński, województwo wielkopolskie) oraz Ślesin (powiat koniński, województwo wielkopolskie).

Wybór tych gmin podyktowany był zbliżoną liczbą mieszkańców, wysokim udziałem terenów rolnych w ich ogólnej powierzchni, a także zbliżoną funkcją i wielkością ośrodków subregionalnych i miast powiatowych położonych w sąsiedztwie tych samorządów.

Dane służące ocenie potencjału rozwoju samorządu oraz porównania z innymi jednostkami w grupie zostały pogrupowane w 4 zbiorach: wymiar gospodarczy rozwoju, wymiar społeczny rozwoju, środowisko-przestrzenny wymiar rozwoju oraz - łączny dla poprzednich – ogólny wskaźnik rozwoju gminy. Na każdy z trzech wymiarów rozwoju składają obszary mające kluczowy wpływ w poszczególnym wymiarze. Niższą warstwę zbiorów analizowanych danych stanowią podobszary, które zawierają różnorodne dane dostępne w statystyce publicznej i pozwalające na bezpośrednie porównanie poszczególnych wartości (a więc i jednostek samorządu) między sobą.

	Wymiar gospodarczy	Wymiar społeczny	Wymiar środowiskowo-przestrzenny
Obszary rozwoju w poszczególnych wymiarach	Potencjał i konkurencyjność lokalnej gospodarki	Dostępność i jakość usług oraz infrastruktury	Dostępność komunikacyjna (zewnętrzna i wewnętrzna)
	Rynek pracy i kwalifikacje siły roboczej	Dostępność i jakość zasobów mieszkaniowych w gminie	Ład i struktura przestrzenna krajobrazu
	Sytuacja materialna mieszkańców	Zasoby instytucjonalne, integracja i kapitał społeczny gminy	Lokalne środowisko przyrodnicze
	Stan finansów lokalnych	Poziom bezpieczeństwa
		Sytuacja demograficzna

Dla przykładu: w wymiarze gospodarczym jednym z obszarów rozwoju jest stan finansów publicznych. Składają się na ten podobszar następujące zbiory danych: wysokość i struktura dochodów, wysokość i struktura wydatków, równoważenie elementów budżetu, struktura finansowania działań rozwojowych i wysokość zadłużenia. Tylko ten ostatni zbiór składa się z następujących danych: okres spłaty długu według stanu w danym roku za pomocą średniej kwoty pełnej nadwyżki operacyjnej z ostatnich 3 lat; kwota długu JST na koniec roku przypadająca na 1 mieszkańca i relacja kwoty długu JST na koniec roku do dochodów ogółem.

Przeprowadzona za pomocą takich narzędzi analiza pozwala na obiektywne porównanie sytuacji danej jednostki samorządu do podobnych jej gmin, a jednocześnie tego, jak sytuacja w konkretnym wymiarze i obszarze rozwoju zmieniała się na przestrzeni ostatnich lat. Pokazane na wykresach pozycje zawsze mają charakter podwójny – składają się z wartości oraz ich zmiany na przestrzeni lat.

Analiza porównawcza Gminy Pakość

Ogólny wskaźnik rozwoju gminy stanowi średnią arytmetyczną wartości standaryzowanych wszystkich wskaźników diagnostycznych w badanych obszarach oraz pokazuje nam ogólną pozycję jednostki na tle grupy porównawczej na przestrzeni ostatnich pięciu lat. W przypadku Gminy Pakość widać, iż jej sytuacja jest zdecydowanie jedną z trudniejszych, choć dynamika zmian ma niewielki, ale pozytywny charakter.

Pozycja ta jest efektem stagnacji w wielu obszarach funkcjonowania Gminy na przestrzeni ostatnich pięciu lat, a także pogorszenia się sytuacji demograficznej i danych obrazujących potencjał i konkurencyjność lokalnej gospodarki. Zbiorcze zobrazowanie zmiany w poszczególnych obszarach pokazuje, iż istotna poprawa wystąpiła wyłącznie w zakresie związanym z finansami publicznymi, a także w odniesieniu do lokalnego rynku pracy.

Wymiar gospodarczy rozwoju

W odniesieniu do grupy porównawczej najbardziej korzystna zmiana pozycji rozwojowej Gminy Pakość zaszła w zakresie stanu finansów publicznych, co wiąże się
z pozyskaniem przez samorząd znaczących środków zewnętrznych skierowanych na działania inwestycyjne, jak również wpłynęło bezpośrednio na dane budżetowe i kondycję finansową samej wspólnoty lokalnej. Wyraźnie widoczna jest wysoka dynamika zmian, choć całościowy obraz pozycji rozwojowej Gminy w wymiarze gospodarczym sytuuje ją daleko od liderów w grupie porównawczej.

Jednym z najistotniejszych czynników determinujących pozycję rozwojową Gminy w tym obszarze jest sytuacja materialna mieszkańców. Z jednej strony obrazuje ona realne efekty rozwoju, które znajdują odzwierciedlenie w poziomie zamożności mieszkańców, z drugiej pokazuje bezwzględne wartości środków finansowych, jakie – będąc do dyspozycji osób pracujących i prowadzących działalność gospodarczą – stanowią siłę nabywczą na lokalnym rynku, dając tym samym możliwości rozwoju sektorom handlu i usług.

Dane dotyczące Gminy Pakość oraz sąsiedniej gminy Janikowo wskazują, że ta kluczowa dla mieszkańców zmiana miała miejsce, a także była większa zarówno od średniej, jak i od mediany dla grupy porównawczej. Należy jednak zwrócić uwagę na dwa aspekty – niższy poziom wyjściowy wartości przeciętnego wynagrodzenia brutto wobec grupy porównawczej, jak i wciąż istotnie większej grupy osób, które korzystają z różnych form pomocy społecznej, gdzie Gmina Pakość sytuuje się zdecydowanie niżej od pozostałych jednostek w przeprowadzonej analizie.

Innym istotnym czynnikiem jest stosunkowo niski poziom przedsiębiorczości mieszkańców. W tym zakresie pozycja Gminy Pakość jest także niezadowalająca oraz odległa od liderów. Mając jednak na względzie jeszcze niższą pozycję sąsiedniej gminy Janikowo można przypuszczać, iż jest to odzwierciedlenie szerszego problemu dotykającego cały subregion inowrocławski, a także dominacji na lokalnym rynku kilku bardzo dużych przedsiębiorstw agregujących istotne zasoby pracy.

Analiza pozycji rozwojowej Gminy w wymiarze gospodarczym pokazuje, że jej pozycja – choć zdecydowanie lepsza od Głuszyc, Jedlicz, Ślesina i Janikowa - jest znacząco odległa od liderów w grupie porównawczej. Wyraźna jest pozytywna dynamika zmian, co oznacza zmianę negatywnej sytuacji i bardzo szybkie tempo rozwoju w odniesieniu do wielu wartości analizy. Jest to przede wszystkim zasługą dwóch elementów – stanu finansów publicznych (wyróżniająca się pozycja w grupie porównawczej w zakresie pozyskiwania funduszy zewnętrznych oraz środków przeznaczanych na rozwój) i dynamicznego wzrostu poziomu dochodów mieszkańców.

Tym, co przesądza o stosunkowo niskiej pozycji jest zdecydowanie odległy punkt wyjściowy – większość wartości dla pozostałych gmin w grupie porównawczej była znacząco lepsza na początku okresu porównawczego (analiza obejmuje dane od 2019 roku),a dodatkowo liderzy w grupie zanotowali w tym okresie dalszy postęp. Drugim elementem jest istotna różnica w poziomie zamożności społeczeństwa. Pomimo najwyższego w grupie porównawczej wzrostu dochodów z tytułu wynagrodzenia liczba osób korzystających z różnych form pomocy społecznej jest wciąż jedną z najwyższych w całej grupie porównawczej. Dodatkowo widoczne jest, iż mimo istotnego tempa inwestycji infrastrukturalnych realizowanych przez samorząd, na przestrzeni ostatnich pięciu lat widoczna jest stagnacja w zakresie inwestycji po stronie sektora prywatnego.

Wymiar społeczny rozwoju

W wymiarze społecznym zauważalna jest niewielka, dodatnia dynamika zmian od roku 2021, jednak poziom rozwoju jest niemal biegunowo odległy od będącej liderem w tym zakresie gminy Rydzyna.

Jest to pokłosie niewielkiej liczby powstających i angażujących mieszkańców organizacji pozarządowych, a także dotychczasowego braku istotnych zachęt do samoorganizacji obywatelskiej ze strony samorządu gminnego w postaci odpowiedniego finansowania ich działalności. Ponadto mają na nią wpływ również ogólne procesy zmian społecznych, specyficzne dla szerszego obszaru – np. wysoka liczba rozwodów oraz odsetek dzieci poza związkami małżeńskimi, które dla Gminy Pakość (jak i całego powiatu inowrocławskiego) są istotnie wyższe niż w grupie porównawczej. Jednak podstawowym czynnikiem przesądzającym o niskiej pozycji Gminy jest stopień rozwarstwienia społecznego, który oddaje wysoki (na tle grupy porównawczej) odsetek mieszkańców korzystających z różnych form pomocy społecznej.

Wymiar środowiskowy rozwoju

Na tle grupy porównawczej wyraźnie najgorzej plasuje się obraz Gminy Pakość w wymiarze środowiskowym. Zarówno poszczególne składowe, jak i dynamika zmiany mają stałą, negatywną tendencję. Istotnymi czynnikami w tej ocenie są zarówno obszary niezależne od lokalnego samorządu (jak np. występowanie w jej sąsiedztwie zakładów przemysłowych, dostępność komunikacyjna gminy – brak bezpośredniego dostępu do kolejowej sieci transportu publicznego czy brak dostępu do sieci gazowej), ale i te, które wynikają z działań samego samorządu, przede wszystkim w zakresie stosowania instrumentów planowania przestrzeni.

Na ogólną ocenę w wymiarze środowiskowym składa się także stosunkowo niski poziom dostępności walorów i usług przyrodniczych, w tym lesistość obszaru, choć należy podkreślić, iż z uwagi na przeważający rolniczy charakter Gminy, bazujący na jej walorach endogenicznych (przede wszystkim występowaniu czarnych ziem) jest to zjawisko nie tylko oczywiste, ale wręcz pożądane. Dodatkowym elementem rzutującym na pozycję Gminy w tym wymiarze analizy jest sąsiedztwo znaczących zakładów przemysłowych, które są emitentami zanieczyszczeń pyłowych.

Podsumowanie

Podsumowując analizę porównawczą Gminy Pakość należy zwrócić uwagę na kilka istotnych elementów, a przy tym zauważyć, że w tym przypadku mamy do czynienia z niezwykle rzadkim zjawiskiem sąsiedztwa niemal bliźniaczych statystycznie gmin – Pakość i Janikowo – które umożliwiają także bezpośrednie porównanie zmian, jakie zaszły w analizowanym okresie. Przede wszystkim pozycja wyjściowa Gminy (rok 2019) była bezsprzecznie jedną z najsłabszych w całej grupie porównawczej, niezależnie od analizowanego obszaru. Istotne zmiany dokonały się po najtrudniejszym okresie pandemii koronawirusa Covid-19, choć tempo rozwoju liderów grupy nie zostało zachwiane.

Na przestrzeni minionych lat najwyższe tempo rozwoju zostało zrealizowane w obszarach związanych z działalnością samego samorządu – inwestycji infrastrukturalnych, dostępu do części usług, a przede wszystkim w zakresie pozyskiwania funduszy zewnętrznych i ich inwestycji w podstawowe instrumenty rozwoju. Równocześnie nastąpił dynamiczny wzrost poziomu wynagrodzeń na lokalnym rynku pracy oraz istotny wzrost poziomu dochodów mieszkańców. Niestety nie przełożyło się to na równie szybkie tempo niwelowania nierówności społecznych, co sprawia, iż wciąż zdecydowanie większa (niż w grupie porównawczej) liczba mieszkańców korzysta z różnych form pomocy społecznej. Jedną z przyczyn, a jednocześnie i efektem tej sytuacji jest niewielka wartość inwestycji sektora prywatnego – zarówno komercyjnych, jak i na rynku mieszkaniowym (wyraźnie widoczne są niskie pozycje zarówno Gminy Pakość, jak i Janikowo w stosunku do grupy porównawczej).

Wszystkie te zjawiska pogłębia także postępujący kryzys demograficzny, który – choć dotyczy wszystkich jednostek w grupie porównawczej – w przypadku Gminy Pakość jest jednym z największych. Dodatkowy wpływ na ogólny wskaźnik rozwoju gminy mają czynniki dotyczące środowiska. Obok zjawisk, na które samorząd lokalny nie ma bezpośredniego przełożenia (jak zanieczyszczenia z zakładów przemysłowych położonych na terenie sąsiednich gmin), są czynniki, które uzależnione są wyłącznie od decyzji władz lokalnych, a istotnie wpływają na przyszłe działania, zwłaszcza ze strony podmiotów prywatnych – przede wszystkim przedsiębiorców i inwestorów. Głównym jest stosowanie instrumentów planowania przestrzeni, a więc udział powierzchni gminy objętej miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego. W tym aspekcie Gmina Pakość jest zdecydowanie daleko za większością jednostek w grupie porównawczej. Wyraźnie niskie – na tle grupy porównawczej – są także wskaźniki dotyczące zieleni urządzonej, parków, zieleńców, a także terenów rekreacyjnych w ogólnej powierzchni gminy. Jest to element, który samorząd lokalny może w stosunkowo krótkim czasie poprawić bez angażowania nadmiernie wysokich środków finansowych, a jednocześnie zapewniając mieszkańcom dostęp do nowych przestrzeni aktywnego spędzania wolnego czasu i poprawiając komfort życia.

Gmina Pakość

Zadzwoń do nas

Napisz do nas

Zobacz więcej

Na skróty